แนวคิดการออกแบบการเรียนการสอน

บทที่ 1 แนวคิดการออกแบบการเรียนการสอน

การออกแบบคืออะไร การออกแบบเป็นกิจกรรมที่ต้องใช้ประสบการณ์ความรู้และทักษะ อย่างกว้างขวาง เพื่อที่จะแสวงหาทางแก้ปัญหาที่ดีที่สุดภายในข้อจํากัดที่มีอยู่ การออกแบบเกี่ยวข้อง การระบุปัญหาและทําปัญหาให้กระจ่างประกอบไปด้วยการตอบสนองที่เต็มไปด้วยความคิด สร้างสรรค์ ตลอดจนการทดสอบแก้ไขปัญหานั้น และปรับปรุงวิธีการแก้ปัญหาแล้วเริ่มต้นออกแบบ ใหม่อีก การออกแบบเป็นกิจกรรมสร้างสรรค์ที่บ่อยครั้งอาจจะใช้ความจริง หรือการแก้ปัญหาที่รู้ๆ กันอยู่แล้ว แต่การที่รู้จักผนวกวิธีแก้ไขปัญหาหลายๆ วิธีเข้าด้วยกัน เพื่อแก้ปัญหาเฉพาะอย่างต้อง อาศัยความคิดเชิงสร้างสรรค์ การออกแบบเป็นสิ่งที่มากไปกว่าการแก้ปัญหาธรรมดาๆ โดยทั่วไป เกี่ยวข้องกับกระบวนการทั้งหมดในการแก้ปัญหา เริ่มตั้งแต่มโนทัศน์จนถึงการประเมินผลซึ่งรวมถึง ราคาสิ่งที่ปรากฏแก่สายตา ลีลา สมัยนิยมและโรงงาน งานในเกือบทุกๆ ด้านของชีวิตต้องการการ ออกแบบ เช่นการออกแบบการทอผ้า การออกแบบผลิตภัณฑ์ การออกแบบภาพพิมพ์ (graphic design) การออกแบบภายใน (interior design) และการออกแบบการเรียนการสอน (instructional design) ในแต่ละสาขาวิชาการออกแบบต้องการแบบของความรู้ที่แตกต่างกัน แต่ทุกสาขาวิชา ต่างก็เกี่ยวข้องกับกิจกรรมการออกแบบที่คล้ายคลึงกัน (Champton and Finney, 1988 : 2)

ทําไมต้องเปลี่ยนแปลงการออกแบบ (why design change) มีเหตุผลหลากหลายว่า ทําไมจึง ต้องเปลี่ยนแปลงการออกแบบ เหตุผลหนึ่งคือ การเปลี่ยนแปลงความต้องการของสังคม เช่น ความ ต้องการในเรื่องของรถยนต์ ปัจจุบันสังคมเปลี่ยนเป็นชอบรถเก๋งที่มีขนาดเล็กลงสิ่งเหล่านี้ทําให้ต้อง ออกแบบเพื่อสนองความต้องการทางเศรษฐกิจ ในขณะที่เมืองมีความแออัดมากขึ้น รถยนต์ที่มีขนาด เล็กหาที่จอดได้ง่าย ในจุดนี้อาจจะแย้งด้วยว่า ผู้ออกแบบเป็นผู้สร้างสรรค์การเปลี่ยนแปลงและสังคม ตอบต่อการเปลี่ยนแปลงนี้ เช่น แฟชั่นต่างๆ เหตุผลที่สองคือ การพัฒนาเทคโนโลยีใหม่ซึ่งสามารถ ประยุกต์เข้ากับผลิตภัณฑ์ดั้งเดิมได้

การออกแบบมีผลกระทบต่อชีวิตเราอย่างไร โลกที่ปราศจากเครื่องคํานวณ โทรทัศน์ รถไฟ เครื่องบิน เครื่องป้องกันบ้าน การโฆษณา ไมโครเวฟ เป็นโลกที่ยากแก่การจินตนาการ เพราะว่า ผลิตภัณฑ์เหล่านี้ให้ประโยชน์มหาศาลแก่พวกเราประชาชนเพียงจํานวนเล็กน้อยที่ชอบทําอะไรโดย ปราศจากผลิตภัณฑ์ที่ออกแบบไว้เมื่อ 20 ปีที่แล้ว อย่างไรก็ตามผู้ออกแบบต้องเป็นผู้ที่มีความ รับผิดชอบต่อสังคม เนื่องจากวิชาการที่ออกแบบสามารถให้ผลกระทบต่อประชาชนได้ ในขณะที่มี การแก้ปัญหา ผู้ออกแบบอาจจะทํางานภายใต้แรงกดดันของเวลา เงิน และนโยบาย อย่างไรก็ตาม นักออกแบบต้องให้ความสนใจกับประชาชนก่อนเป็นอันดับแรก

การออกแบบโดยทั่วไปที่ประสบความสําเร็จต้องพิจารณาปัจจัยหลายอย่างเช่น ปัจจัยที่ เกี่ยวข้องกับมนุษย์ ขนาด ราคา สิ่งที่ปรากฏมา และความปลอดภัย (Dunn, 1991 : 18) เป็นต้น

ส่วนการออกแบบการเรียนการสอน (instructional design) เป็นกระบวนการของการ ป้องกันด้วยการวางแผนแก้ไขปัญหาก่อนการเรียนการสอน โดยการวิเคราะห์สถานการณ์ หรือ เงื่อนไขการเรียนรู้อย่างเป็นระบบสมรรถภาพที่ต้องการผู้ออกแบบการเรียนรู้การสอนคือพฤติกรรมที่ มีการบูรณาการและเกี่ยวข้องกับการกลั่นกรอง การวิเคราะห์ การจัดการ การสังเคราะห์ สารสนเทศ และเนื่องจากความหลากหลายในทักษะต่างๆ เช่น จิตวิทยา การศึกษา การติดต่อสื่อสาร และ เทคโนโลยีไปใช้ในการพัฒนาทักษะต่างๆ ของตนเอง และมีอยู่บ่อยครั้งที่พื้นฐานการออกแบบการ เรียนการสอนเป็นเรื่องของนามธรรม และให้ความสับสนกับผู้เริ่มต้น (Seels and Glasgow, 1990 : 7) มีวิธีการทั่วไปอยู่สองวิธีการในการสอนรายวิชา “การออกแบบการเรียนการสอน” คือวิธีการตัดสินใจ พื้นฐานที่ครูจะต้องสร้างขึ้นและนําไปใช้

การออกแบบการสอนตามวิธีการเชิงความรู้ ผู้เรียนจะได้รับการคาดหวังว่า จะสามารถบอก หลักการของการออกแบบการเรียนการสอนได้ ส่วนการออกแบบการสอนตามวิธีการเชิงผลิตภัณฑ์ นั้น ผู้เรียนจะได้รับความคาดหวังว่าจะสามารถประยุกต์ใช้หลักการในการออกแบบวัสดุการเรียน การสอน (instructional materials) ได้

เมื่อเป้าประสงค์ของรายวิชา คือความรู้ แหล่งของสารสนเทศจึงเป็นตํารา บทบาทของ ผู้สอนคือการขยายหลักการที่มีอยู่ในวัสดุหลักสูตรต่างๆ จัดเตรียมตัวอย่างและประเมินความต้องการ ความรู้ของผู้เรียน การออกแบบการเรียนการสอนจะมีความเหมาะสมกับการเรียนการสอนที่ทําให้ สามารถเข้าใจมโนทัศน์ด้านการศึกษาได้อย่างหลากหลาย เช่น ความคิดเกี่ยวกับจุดประสงค์ของการ ปฏิบัติ (performance objectives) และ “การประเมินผลเพื่อปรังปรุงการเรียนการสอน (formative evaluation)” ซึ่งจะปรากฏในรูปของการออกแบบการเรียนการสอนและการประเมินผลการเรียนการสอน

ส่วนการออกแบบการสอนตามวิธีการเชิงผลิตภัณฑ์ ในการออกแบบการเรียนการสอน ต้องการให้ผู้เรียนไม่เพียงแต่รู้เกี่ยวกับการออกแบบการเรียนการสอนเท่านั้น แต่กลับผนวกการพัฒนา วัสดุการเรียนการสอนเข้าไว้ด้วย ในวิธีการนี้ดิคและคาเรย์ (Dick and Carey, 1985 : 8) พบว่าเป็นสิ่งที่ ประสบความสําเร็จมากที่สุดในการสอนการออกแบบการเรียนการสอน

การออกแบบการเรียนการสอน (instruction design : ID) พัฒนามาตามวิธีการเชิงระบบใน การพัฒนาการฝึกอบรมของกองทหารระหว่างสงครามโลกครั้งที่สอง ซึ่งมีพื้นฐานแนวคิดว่าการ เรียนรู้จะไม่เกิดขึ้นตามบุญตามกรรม แต่จะพัฒนากลมกลืนไปกับการเรียงลําดับของกระบวนการ และมีการวัดผลที่ได้รับด้วย

การพัฒนาสาขาวิชาของการออกแบบการเรียนการสอนมีความเกี่ยวข้องกับสาขาวิชาอื่นๆ คือ จิตวิทยา การติดต่อสื่อสาร การศึกษา และวิทยาศาสตร์คอมพิวเตอร์ และเมื่อสาขาวิชามีการขยาย เติบโตขึ้นก็ต้องมีบทบาทของนักวิจัยและนักปฏิบัติการเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย โดยทั่วไปเป็นที่ยอมรับ กันว่า การออกแบบการเรียนการสอนต้องอาศัยพื้นฐานของการวิจัย

แบบจําลองสําหรับวิธีการเชิงระบบ (Systems approach) มีความเกี่ยวข้องกับการปฏิบัติ เท่าๆ กับการวิจัยและทฤษฎี มีการพัฒนาเทคนิคและวิธีการเพื่อให้ขั้นตอนของกระบวนการดําเนินไป ได้ เช่น วิธีการนิยามว่า จะเรียนรู้อะไร จะเลือกซื้อที่ดีที่สุดอย่างไร จะสอนอย่างไรและจะวัดผลที่ ได้รับ (outcomes) อย่างไร

วิธีการออกแบบการเรียนการสอนโดยทั่วไป ประกอบด้วยขั้นตอนการวิเคราะห์ การออกแบบ การพัฒนา การนําไปใช้ และการประเมินผล ดังนั้นกระบวนการของการออกแบบการ เรียนการสอนจึงรวมถึงการนิยามว่า ผู้เรียนควรจะเรียนรู้อะไร จะมีการวางแผนอย่างไร การเรียนรู้จึง จะเกิดขึ้นและจะกลั่นกรอง (refining) การเรียนการสอนอย่างไร จนกระทั่งบรรลุจุดประสงค์

วิธีการออกแบบการเรียนการสอน เป็นที่ยอมรับอย่างเป็นทางการจากองค์กรใหญ่ๆ เช่น กองทัพ โรงงานอุตสาหกรรมและมหาวิทยาลัย และเป็นที่ใช้กันอย่างแพร่หลายตั้งแต่อุตสาหกรรม การธนาคารไปจนถึงโรงเรียนและโรงพยาบาล การออกแบบการเรียนการสอน สามารถนําไปใช้ใน การพัฒนาหลักสูตรที่มีความซับซ้อนในระบบโรงเรียนใหญ่ๆ หรือโรงเรียนระดับเล็กๆ เพื่อที่จะ ปรับปรุงการนําเสนอหรือปรับปรุงการเรียน (Dick and Carey, 1985 : 8)

     ในประเทศสหรัฐอเมริกา มีองค์กรที่ให้ประกาศนียบัตรกับผู้ปฏิบัติการออกแบบการเรียน การสอน (instructional design practitioners) อยู่สององค์การ คือ สมาคมเพื่อการปฏิบัติและการเรียน การสอนแห่งชาติ (The National Society for Performance and Instruction : NSPI) สมาคมเพื่อการสื่อสารและเทคโนโลยีการศึกษา (The Association for Educational Communications and Technology : AECT) สมรรถภาพของผู้ออกแบบการเรียนการสอนคือความทันสมัย เนื่องจากสาขาวิชามีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว เพราะการเรียนการสอนอยู่บนพื้นฐานของคอมพิวเตอร์ลดการติดต่อสื่อสารทางโทรคมนาคม (Disk and Carey, 1985 : 8)

อ้างอิง

พิจิตรา ธงพานิช. วิชาการออกแบบและการจัดการเรียนรู้ในชั้นเรียน. พิมพ์ครั้งที่ 3 นครปฐม : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตพระราชวังสนามจันทร์, 2560.