กระบวนการต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการสอน

3. กระบวนการต่างๆที่เกี่ยวข้องกับการเรียนการสอน

ในช่วง 3 ทศวรรษที่ผ่านมา นักศึกษาไทยได้พยายามที่จะเสนอแนวคิดเพื่อพัฒนาการศึกษาและการเรียนการสอนของไทยตลอดมา เมื่อวิกฤตเศรษฐกิจในประเทศไทยเมื่อปี พ.ศ. 2540 ได้ทำให้ประเทศตระหนักถึงความสำคัญของการศึกษาเพิ่มขึ้น นอกจากนี้ยังมีนักคิดจากวงการอื่นๆได้หันมาให้ความสนใจและเสนอแนวคิดต่าง และแนวคิดที่หรือกระบวนการที่ได้รับการสนใจในการศึกษาในประเทศไทยเป็นอย่างมากมี 7 ประบวนการคือ

3.1 กระบวนแก้ปัญหาตามหลักอริยสัจ 4 โดย สโรชา บัวศรี

การนำหลักพุทธธรรมมาใช้ในการเรียนการสอนโอยประยุกต์หลักอริยสัจ 4 อันได้แก่ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรคมาใช้ในกระบวนการกรแก้ปัญหาคือ
          ขั้นกำหนดปัญหา ( ขั้นทุกข์ )
          ขั้นสมมติฐาน (ขั้นสมุทัย)
          ขั้นทดลองและเก็บข้อมูล ( ขั้นนิโรธ)
          ขั้นวิเคราะห์ข้อมูลและสรุปผล (ขั้นมรรค)

3.2 กระบวนการกัลยาณมิตร โดย สุมน อมรวิวัฒน์

กระบวนการกัลยาณมิตร คือ กระบวนการประสานสัมพันธ์ระหว่างบุคคล เพื่อ 1) ชี้ทางบรรเทาทุกข์ 2) ชี้สุขเกษมศานต์ โดยทุกคนต่างมีเมตตาธรรม พร้อมจะชี้แนะและช่วยเหลือซึ่งกันและกัน กระบวนการกัลยาณมิตร ช่วยให้บุคคลสามารถแก้ปัญหาได้โดยการจัดขั้นตอนตามหลักอริยสัจ 4

3.3 การฝึกกระบวนการทางปัญญา ของ นพ.ประเวศ วะสี
    1. ฝึกสังเกต
    2. ฝึกบันทึก
    3. ฝึกนำเสนอ
    4. ฝึกการฟัง
    5. ฝึกปุจฉา – วิสัชนา
    6. ฝึกตั้งคำถาม และสมมติฐาน
    7. ฝึกค้นหาคำตอบ
    8. ฝึกการวิจัย
    9. ฝึกเชื่อมโยง
    10. ฝึกการเขียน

3.4 กระบวนการคิด โดย ชัยอนันต์ สมุทวณิช

    มีแนวทางการคิด 4 แบบเพื่อนำมาประยุกต์เป็นแนวทางในการสอนเพื่อส่งเสริมความสามารถในการคิดของผู้เรียน
    1.การคิดแบบนักวิเคราะห์
    2. การคิดแบบรวบยอด
    3. การคิดแบบโครงสร้าง
    4. การคิดแบบผู้นำสังคม

3.5 มิติการคิดและกระบวนการการคิดอย่างมีวิจารณญาณ โดย ทศนา แขมมณีและคณะ

ได้จัดมิติการคิดไว้ 6 ด้าน คือ 
          1. มิติด้านข้อมูลหรือเอหาที่ใช้ในการคิด
          2. มิติด้านคุณสมบัติที่เอื้ออำนวยตอการคิด
          3. มิติด้านทักษะการคิด
          4. มิติด้านลักษณะการคิด
          5. มิติด้านกระบวนการคิด
          6. มิติด้านควบคุมและประเมินการคิดของตน

3.6 กระบวนการคิด โดย เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์

การที่คนจะสามารถคิดเป็นนั้น จำเป็นต้องได้รับการเปิดทาง และแนะแนวให้มีความสามารถในการคิด ครบ 10 มิติ นั่นคือ
          ประการแรก การคิดเชิงวิพากย์ (Critical Thinking) 
          ประการที่สอง การคิดเชิงวิเคราะห์ (Analytical Thinking)
          ประการที่สาม การคิดเชิงสังเคราะห์ (Synthesis-Type Thinking)
          ประการที่สี่ การคิดเชิงเปรียบเทียบ (Comparative Thinking)
          ประการที่ห้า การคิดเชิงมโนทัศน์ (Conceptual Thinking)
          ประการที่หก การคิดเชิงสร้างสรรค์ (Creative Thinking)
          ประการที่เจ็ด การคิดเชิงประยุกต์ (Applicative Thinking)
          ประการที่แปด การคิดเชิงกลยุทธ์ (Strategic Thinking)
          ประการที่เก้า การคิดเชิงบูรณาการ (Integrative Thinking)
          ประการที่สิบ การคิดเชิงอนาคต (Futuristic Thinking)

3.7 กระบวนการสอนค่านิยมและจริยธรรม โดย โกวิท ประวาลพฤกษ์

การพัฒนาเหตุผลเชิงจริยธรรมและดำเนินการสอนตามขั้นตอนดังนี้          1.กำหนอพฤติกรรมเชิงจริยธรรมที่เชิงปรารถนา
          2.เสนอตัวอย่างพฤติกรรมในปัจจุบัน
          3.ประเมินปัญหาหาเชิงจริยธรรม
          4.แลกเปลี่ยนผลการประเมิน          
         5.ฝึกพฤติกรรมโดยมีผลสำเร็จ
          6.เพิ่มระดับความขัดแย้ง
          7.ให้ผู้เรียนประเมินตนเอง
          8.กระตุ้นให้ผู้เรียนยอมรับตนเอง

3.8 ประบวนต่างๆโดย กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ

      1. ทักษะกระบวนการ 9 ขั้น          

          1.ขั้นตระหนักในปัญหาและความจำเป็น
          2.ขั้นคิด วิเคราะห์อย่างรอบคอบความจำเป็น
          3.ขั้นสร้างทางเลือกอย่างหลากหลาย
          4.ขั้นประเมินและเลือกทางเลือกย่างเหมาะสม
          5.ขั้นกำหนดขั้นตอนลำดับได้อย่างได้อย่างเหมาะสม
          6.ขั้นปฏิบัติได้อย่างชื่นชม
          7.ขั้นประเมินด้วยตนเองระหว่างปฏิบัติ
          8.ขั้นตอนปรับปรุงให้ดีขึ้นอยู่เสมอ
          9.ขั้นประเมินผลเพื่อความภูมิใจ

      2. กระบวนการความคิดรอบยอด
          1.สังเกต
          2. จำแนกวามแตกต่าง
          3. หาลักษณะร่วม
          4. ระบุชื่อความคิดรอบยอด
          5.ทดสอบและนำไปใช้

      3. กระบวนการคิดอย่างมีวิจารณญาณ
          1. สังเกต
          2. อธิบาย
          3. รับฟัง
          4. เชื่อมโยงความสัมพันธ์
          5. วิจารณ์
          6. สรุป

      4. กระบวนการแก้ปัญหา
          1. สังเกต
          2. วิเคราะห์
          3. สร้างทางเลือก
          4. เก็บข้อมูลประเมินทางเลือก
          5. สรุป

      5. กระบวนการสร้างความตระหนัก
          1. สังเกต
          2. วิจารณ์
          3. สรุป

      6. กระบวนการปฏิบัติ
          1. สังเกตรับรู้
          2. ทำตามแบบ
          3. ทำโดยไม่มีแบบ
          4. ฝึกให้ชำนาญ

       7. กระบวนการทางคณิตศาสตร์
          1. ทักษะคำนวณ
          2. ทักษะการแก้ปัญหา

       8. กระบวนการเรียนภาษา
          1. ทำความเข้าใจสื่อ สัญลักษณ์ รูปภาพ รูปแบบเครื่องหมาย
          2. สร้างความคิดรอบยอด
          3. สื่อความหมาย ความคิด
          4. พัฒนาความสามารถ

       9. กระบวนการกลุ่ม
          1. มีผู้นำกลุ่ม
          2. วางแผนกำหนดวัตถุประสงค์และวิธีการ
          3. รับฟังความคิดเห็นจากสมาชิก
          4. แบ่งหน้าที่รับผิดชอบ
          5. ติดตามผลการปฏิบัติและปรับปรุง
          6. ประเมินผลรวมและชื่นชมผลงานในคณะ

        10. กระบวนการสร้างเจตคติ
          1. สังเกต
          2. วิเคราะห์
          3. สรุป

         11. กระบวนการสร้างค่านิยม
          1. สังเกต ตระหนัก
          2. ประเมินเชิงเหตุผล
          3. กำหนดค่านิยม
          4. วางแผนปฏิบัติ
          5. ปฏิบัติด้วยความชื่นชม

         12. กระบวนการเรียน ความรู้ความเข้าใจ          

          1. สังเกต ตระหนัก
          2. วางแผนปฏิบัติ
          3. ลงมือปฏิบัติ
          4. พัฒนาความรู้ความเข้าใจ
          5. สรุป

สรุป
     ความหลายหลายของกระบวนการสอนต่างๆและการแก้ปัญหาที่หลากหลายรูปแบบสามารถช่วยให้ผู้สอนมีทางเลือกในการจัดการเรียนการสอนมากขึ้น ซึ่งผู้สอนควรพิจารณานำไปใช้ เพื่อให้การเรียนการสอนมีประสิทธิภาพ รวมทั้งมีความแปลกใหม่ ซึ่งสามารถจูงใจให้ผู้เรียนเกิดความสนใจใฝ่รู้มากขึ้น

อ้างอิง

พิจิตรา ธงพานิช. วิชาการออกแบบและการจัดการเรียนรู้ในชั้นเรียน. พิมพ์ครั้งที่ 3 นครปฐม : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตพระราชวังสนามจันทร์, 2560.